تحلیل محتوای کتاب زبان انگلیسی سال اول وسال دوم

مقدمه

کتابهای زبان انگلیسی نقش مهمی در موفقیت در زبان آموزی دارند . این کتابها نشان دهنده اهداف یادگیری زبان بوده ونیازهای یادگیرنده – اهداف – روشها وارزشهای زبان آموزی را در برمیگیرد. حال که کتابهای آموزشی در مدارس از چنین اهمیتی برخوردار هستند چرا این کتابها مطابق انتظارات معلمان ودانش آموزان نمیباشد. شاید علت اصلی این نقص را  درمحتوای این کتابها جستجو کرد. درواقع توجه به نیازها وتاناییهای فراگیران در مراحل مختلف رشد ورعایت نیازها والزامات اجتماعی در تدوین اهداف وگزینش محتوا، کمتراز حد مطلوب مورد توجه قرار گرفت است. فلذا برنامه درسی از توان لازم برخوردار نیست.

محتواچیست؟

منظوراز محتوا عبارت از دانش سازمان یافته واندوخته شده، اصطلاحات، اطلاعات، واقعیات، قوانین واصول، روش ها، مفاهیم، تعمیم ها، پدیده ها ومسائل مربوطه به یک ماده علمی است. محتوا چیزی است که قرار است آموزش داده شود. محتوا شامل کلیه مطالب، مفاهیم واطلاعات مربوط به یک درس مورد نظر است خواته به عنوان بخشی از متن یک کتاب باشد، خواه توضیحات ، حواشی وسایر اجزای جانبی آن درس ..اما مسئله اینجاست که چگونه محتوا را انتخاب کنیم؟

معیارهای انتخاب محتوا عبارتنداز:

1- رابطه محتوا وهدف:

محتوا باید با هدفهای درسی ونظام آموزشی مرتبط باشد . برای دستیابی به هر هدف تربیتی فعالیتهای یادگیری باید چنان انتخاب شوند که به دانش آموز فرصت لازم برای انجام رفتار مورد نظر داده شود. مثلا برای ایجاد وتوسعه علاقه به کتاب ، فعالیت یادگیری باید مجموعه فرصت هایی را برای مطالعه کتابها توسط دانش آموزان فراهم سازد.

درکتاب زبان سال اول درقسمت مقدمه اهداف آموزشی کتاب نوشته شده اما هیچ اشاره ای به اهداف کلی ( آنچه درپایان کتاب از دانش آموز انتظار میرود آنها را یاد گرفته باشد) واهداف جزئی نشده است. درواقع معلوم نیست دانش آموز باید چه رفتاری را نشان دهد تا بتوان نتیجه گرفت به هدف فوق رسیده ایم یا نه. جالب اینجاست که همین قسمت مقدمه از کتاب سال دوم حذف شده است.

درقسمتA مقدمهNew  Words هدف از این قسمت آشنا نمودن دانش آموزان با لغات چدید متن ها میباشد. مسئله این است که تعداد لغات در قسمتNew  Words خیلی کمتر از تعداد لغات درهر متن میباشد. بقیه لغات جدید درس کجا آموزش داده خواهد شد معلوم نیست در درس 3 کتاب دوم 24 لغت جدید معرفی شده در حالیکه در قسمت New  Words فقط 12 لغت معرفی شده است. دردرس 7 نیزاین مشکل وجود دارد.

2- رابطه محتوا ورغبت:

محتوا باید با تجارب گذشته یاگیرنده ویانیازها وعلائق او تناسب داشته باشد. فعالیتهای یادگیری باید چنان تعیین شوند که دانش آموز از انجام رفتار، رضایت خاطر به دست اورد وفعالیتها مورد علاقه او باشد. تصاویر، عکس ها، نقشه ها، جداول ونمودارها باید برانگیزاننده باشند طرح سوالات مناسب درمتن درسی،درج تصاویر وجداول متناسب با روحیه دانش آموزان راههایی برای جلب توجه وعلاقه وماشهده بهتر می باشد.

درکتاب سال اول ودوم متن ها بیشتر به صورت داستانهای جالب میباشد اما بهتر است متن ها مطابق نیازهای وعلایق نسل امروز باشد که طبعا با کتابهای نوشته شده درده سال گذشته کاملا متفاوت میباشد. متن ها را میتوان از مسائل روز انتخاب کرد. کامپیوتر – اینترنت مسائل اجتماعی – مناسبتها موضوعات خوبی برای متن ها میباشند . در کتابها – ورزش – تصاویر جالبی گنجانده شود و از دانش آموزان خواسته شود درباره تصاویر مطالبی را بگویند. درکتاب دوم درس 7 حتی یک تصویر هم استفاده نشده است . درحالی که یک تصویر بسیار گویاتر از چندین جمله خواهدبود. ودرس 7 نیز همینطور.Greeting از"bowing/" shaking handwith

هیچ وسیله کمک آموزشی – cd های آموزشی برای کتابها آماده نشده وبنابراین از تصویر و"voice" تا حدی دانش آموز را به خواندن راغب میکند اثری نیست. (البته درطول سال جاری جهت جبران پاره ای از نواقص کتاب سال دوم یکCDآموزشی طراحی کردم که نمونه ای از آن ضمیمه خواهد شد که دانش آموزان بسیار استقبال کردند.

3- رابطه محتوا و توان دانش آموزان:

محتوا باید با سطح رشد یادگیرنده با توجه به یافته های روانشناسی رشد تناسب داشته باشد. فرصت های یادگیری ، شامل رفتارهایی است که یادگیرنده قادر به انجام آن باشد. اگر درگام های مختلف برنامه ریزی درسی مانند تعیین اهداف، انتخاب وسازمان دهی محتوا، تعیین روش های یاددهی – یادگیری به ویژگی های دانش آموزان توجه شده باشد، ملاک توجه به توان دانش آموان ، خود به خود رعایت می شود. همانطور که گفته شد محتوا باید براساس توانایی دانش آموزان باشد. هدف مولف انتقال اطلاعاتی به خواننده میباشد وچقدر دراین امر موفق خواهد شد بستگی دارد به readability یا قابل خوانا بودن متن"readability" عبارتست از کلیه عواملی که در موفقیت در خواندهن ودرک مطلب تاثیر دارند. این عوامل عبارتنداز:

1-                  علاقه وانگیزش

2-                  صفحه آرایی (فونت – نوع کاغذ....).

3-                  نحوه ترکیب وپیچیدگی لغات وجملات درارتباط با توانایی دانش آموزان

1-          علاقه وانگیزش خیلی مهم است. دانش آموزش هیچ رغبتی به خواندن کتابهای درسی ندارند وتنهات مجبور به خواندن آنها هستند. هرچقدر کتابها حاوی مطالب و فعالیتهای جالب برای دانش آموزان باشد به همان میزان علاقه بیشتری به خواندن آنها نشان خواهند داد، هرچقدر فعالیتها به گونه ای باشد که دانش آموزان را از حالت منفعل دریادگری به صورت فعال درآورد تا بتواند بیندیشد به اطلاعات سازمان دهد، فرضیه بسازد، سوال بپرسد، بحث کند، نظردهد، مسئله حل کند، وذهن او به چالش کشیده شود به کتاب درسی علاقمند خواهد بود.

2-          صفحه آرایی کتاب( اندازه فونت- فاصله سطور – طول سطرها) تاثیر زیادی بر قابلیت خواندن متون دارند . درکتاب سال دوم فاصله بین سطرها بسیار کم بوده وطول بسیاری از سطور از لحاظ تعداد کلمات زیاد میباشد. تعداد لغات درهر سطر 15 یا 16 کلمه میباشددرحالیکه 12 -7 کلمه درهر سطر حد نرمال میباشد. از طرف دیگر کیفیت کاغذ استفاده شده بسیار پایین بوده وبیشتر به صورت کاغذ روزنامه ای میباشد وکتاب فاقد هر گونه عکس رنگی یا نمودار وچارت میباشد. از استایل های "bold" "italic" "underline" وبه هیچ عنوان استفاده نشده است.

اگر مسئله بودجه آموزشی ومسائل اقتصادی مطرح است چرا در مورد کتابهای زیست شناسی وجامعه شناسی و .. این مسائل مطرح نیست . درس 7 کتاب سال دوم از نظر کیفیت چاپ وصفحه آرایی بسیار در سطح پایین بوده ودانش آموزان رغبت کمتری به خواندن آن از خود نشان میدهند وحتی یک عکس حداقل سیاه سفید در این درس استفاده نشده است.

3- سومین عاملی که در قابلیت خواندن متون بسیار مهم است انتخاب کلمات وجملات است. متن انتخاب شد باید متناسب سن دانش آموزان("reading age") باشد. برای محاسبه تناسب سن دانش آموزان با محتوای متون روشهای زیادی وجوددارد که روش فرای("Fry  Readability  Graph") یکی از این روشها میباشد. روش کاربدین گونه است که ابتدا100 کلمه نمونه را محاسبه کنید. وسن متناسب با محتوی را از جدول مشخص کنید.

**

برخی مواقع عدم درک مطالب متن نه بخاطر این است که معنی لغات را نمی دانند بلکه بخاطر وجود ساختارهای پیچیده درمتن میباشد. درکتاب سال دوم تعدادی جملات پیچیده وجود دارد.

"Did  you  know  that  the same  side  of the  moon  faces  the  earth  all the  time?"

"So  now  you know  what  people  who lived  before  1959 didn't  know."

مسئله دیگر وجود چندین کلمه جدید دریک جمله می باشد. مثلادر کتاب زبان 1 درس 1:

"There  are a  banana  and  a  slice  of  cake  on  the  plate."

"When  she  does  the puzzle right, the  man  gives her  a reward."

4- رابطه محتوا وزمان:

محتوا با با سرعت وزمان اختصاص یافته سیستم آموزشی هماهنگ شود. تعداد مفاهیم، اصول ، تعمیم ها ونظریه ها دریک واحد یادگیری یا یک کتاب درسی باید با زمانی که صرف خواندن وفهمیدن آن می شود متناسب باشد، درواقع زمان مورد نیاز برای خواندن وفهمیدن متن به تعداد مفاهیم بستگی دارد نه به تعداد کلمه ها وحجم کلی کتاب درسی با توجه به حجم کتاب ( 9 درس درکتاب سال اول و 7 درس درسال دوم) تعداد ساعات اختصاص یافته به درس زبان (2 ساعت برای زبان 2 و3 ساعت درهفته برای زبان 1) بسیار کم میباشد.

5- نحوه ارائه ساختارهای دستوری وتمرین

ارائه ساختارها درکتابهای اول و دوم به صورت"drill" ودر سطح جمله میباشد که مرحله اول ارائه یک ساختار دستوری میبادش . دربخش تمرین ساختار فوق تمرین ها تکراری بوده وهیچ فعالیت خلاقانه ای توسط دانش آموز صورت نمی گیرد و صرفا تکرار طوطی وار میباشد. دانش آموزان میتوانند استراکچر فوق را درمتن ویا در تصاویر به هم مرتبط تمرین کنند. درکتاب سال اول درتدریس صفات تفضیلی برای معنی دار بودن تمرین وتکرار دانش آموزان این تمرین پیشنهاد میگردد:

Compare  Ali  and  his  brother  ( tall/ short ) Write 4 sentences  with  the  same  meaning:

Ali's  brother

دراین تمرین دانش آموزان فعال بوده وبدنبال فرمهای مختلف این ساختار با معانی یکسان خواهند بود. کار در گروه ومقایسه جواب گروهها دانش آموزان را بسیار فعال نموده و یادگیری را برای آنها جالب خواهد کرد.

1.                                           Ali's  brother  is  shorter  than Ali

2.                                           Ali  is  taller  than  his brother

3.                                           Ali's brother  is  not as  tall as Ali.

4.                                           Ali's brother  is  not so tall as Ali.

تمرینات انتخاب قسمت نادرس جمله و نوشتن فر صحیح آن نیز تمرین خوبی برای استراکچرها بوده زیرا این نوع تمرینات دانش آموزادن را به تفکر وا داشته ودانش آموزان به بحث ومشورت ومشارکت با سایر دانش آموزان پرداخته وباهمکاری یکدیگر جوابها را انتخاب میکنند وبهتر یاد میگیرند.

درکتاب سال اول تمریناتی نظیر این جملات برای یادگیری مفید خواهد بود.

These  shoes are  larger  than  those  ones .

1           2            3         4

Mina's  brother  is  taller  than she .

1           2            3         4

The  man  whom  I saw  yesterday  is  a very  good  teacher.

1           2            3         4

6- تمرینات دوره ای وارزشیابی

تمرینات دوره ای فقط درابتدای کتابهای اول و دوم گنجانده شده  در حالیکه ارزشیابی مطالب آموخته شده وتمرینات دوره ای برای تکرار وتمرین مطالب بسیار مفید هستند.

روش ویلیام رومی درتحلیل محتوای کتب درسی :

این روش برای تحلیل محتوای کتابهای آموزشی موجود بکار میرود واینکه آیا کتاب یا محتوای مورد نظر دانش آموزان را به طور فعال با آموزش یادگیری درگیر می نماید یا نه ؟ به عبارت دیگر هدف این است که بسنجیم آیا کتاب به شیوه فعالی ارائه و تدوین و تنظیم شده است یا خیر ویلیام رومی برای تحلیل محتوای کتابهای درسی ابتدا محتوا را به سه قسمت متن کتاب درسی، تصاویر، سوالات تقسیم می کند وسپس برای هر قسمت مقوله هایی را تعریف می کند.

درمرحله بعد مقوله را به سه طبقه تقسیم می نماید، طبقه فعال، طبقه غیر افعال، طبقه مقوله های خنثی .

درطبقات غیر افعال دانش آموز مشغول فعالیتهای علمی به معنی واقعی نمی باشد و کتابهایی که روی این مقوله ها تاکید نمایند کتابهای غیر پژوهشی خواهند بود از طرف دیگر درمقوله های فعال، دانش اموز با فعالیت های علمی وبطور کلی با یادگیری و آموزش درگیر است وچون مستلزم فعالیت فراگیر است ویادگیری فعال را ارائه می دهند به آنها مقوله های فعال گفته می شود.

ارزشیابی متن درس در روش ویلیام رومی

1-                  درهر یک ازصفحه یا صفحات بیشتری از قسمت های گوناگون یک کتاب را انتخاب کرده وعلامت گذاری نمایند.

2-                  درهریک از صفحات انتخاب، 25 جمله یا بیشتر را مطالعه نموده وهرکدام را دریکی از مقوله های زیر قرار دهید. این جملات شامل عناوین ، شرح زیر تصاویر وپیشگفتار ویا مقدمه های فصول نمی شود.

a-                  بیان حقیقت: بیان حقیقت عبارتست از بیان ساده مفروضات ویا مشاهداتی که بوسیله فرد دیگری غیر از فرد دیگر از دانش آموز انجام پذیرفته است.

b-                  بیان نتایج یا اصول کلی (تعمیم ها): منظور از بیان نتایج یا اصول کلی عبارتست از نظرات ارائه شده توسط نویسندگان کتاب درباره ارتباط بین مفروضات وموضوعات مختلف.

c-                  تعاریف: منظور جملات یا جمله ای است که برای توصیف وتشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود.

d-                  سوالاتی که در متن مطرح شده وجواب آنها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است.

e-                  سوالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزیه وتحلیل نماید.

f-                    از دانش آموز خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.

g-                  از دانش آموز خواسته شده که آزمایشی را انجام داده ونتایج حاصل از آن را تحلیل نماید ویا اینکه مسائل عنوان شده را حل کند.

h-                  سوالاتی که به منظور جلب توجه دانش آموز ارائه شده وجواب آنها بلافاصله بوسیله نویسنده کتاب در متن نیامده است.

از مقوله های ده گانه فوق، مقوله هایa وb وc وd جزء مقوله های غیر فعال به حساب می آیند ومقوله هایe وf وgوh جزء مقوله های فعال قلمداد می گردند. به منظور محاسبه ضریب درگیری دانش آموز با متن ویا به منظور سنجش سطح فعالیت فراگیر می توان مجموع مقوله های فعال را بر مجموع مقوله های غیر فعال تقسیم نمود:

ارزشیابی تصاویر واشکال

1-                  ده شکل را به طور تصادفی انتخاب نمایید.

2-                  هرکدام از این تصاویر را تحلیل نموده ودریکی از مقوله های زیر جای دهید:

a-                  تصویری که از آن فقط برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است.

b-                  تصویری که از دانش آموز می خواهد تا با استفاده از موضوعات داده شده فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد.

از مقوله های چهارگانه فوق ، مقولهa ، غیر فعال وb مقوله فعال قلمداد می شود. برای محاسبه ضریب درگیری ، در اینجا نیز مقوله فعال بخش برمقوله غیر فعال می شود.

ارزشیابی سوالات

1-                  ده سوال را به طور تصادفی از ده فصل انتخاب نمایید.

a-                  سوالاتی که جواب آنها درمتن آورده شد است.

b-                  سوالاتی که مربوط به تعاریف میباشد.

c-                  سوالاتی که برای پاسخ آنها لازم است دانش آموز از مطالب جدیدی که آموخته اند استفاده کنند.

d-                  سوالاتی که دانش آموزان باید مسئله ای را حل کنند.

از مقوله های چهارگانه فوق، مقولهa ،b ، غیر فعال وd ،c مقوله فعال قلمداد می شود. برای محاسبه ضریب درگیری ، در اینجا نیز مقوله فعال بخش بر مقوله غیر فعال می شود.

مقوله های فعال

مقوله های غیر فعال

با توجه به روش ویلیام رومی ومقول های فعال وغیر فعال بیشتر فعالیتها و تصاویر وسوالات کتابهای درسی از نوع مقوله های غیر فعال بوده که دانش آموز مشغول فعالیتهای علمی به معنی واقعی نمی باشد. مقایسه تصاویر – توصیف تصاویر – بیان استدلال ونتیجه گیری از متنهای خوانده شده – ارائه خلاصه از متن ها- بازگویی جملات با کلمات خود – سوالاتی از قبیل مقایسه دو چیز – تجزیه وتحلیل مطلبی همه فعالیتهای هستند که از نوع مقوله های فعال بوده ودرکتب زبان اول و دوم بندرت به چشم میخورند.

تصاویر چون:

1.                                           Talk about  this  picture , or

2.                                           Compare these  two pictures  and  talk  about their differences " or 3" what  do you  see in  this  picture , say as  many  as  sentences you can  to  describe the  picture ……

نمونه سوالات کتاب از نوع مقوله غیر فعال:

"Who  was  traveling in  the  United  States?"

"Could  tom  tahe the  bus  to school?"

این سوالات از نوع کاملا فعال نمی باشند اما به هر حال دانش آموز را تاحدی به تفکر وا میدارد:

"Do  you  speak  a  foreign  language ?"

"Do  some men  also  have  summer  and winter  homes?"

"How  do  they  birds  find their  way  back  home?"

نمونه سوالات فعال که باید درکتابها گنجانده شود:

1. Restate  this sentence in English:

"That's  how big it is" (line4)

2. Restate  this  sentence  in  English:

"They  are  not much  bigger  than  your thumb."

3. What does "its" (line 10) refer to ?

4. What do " its " and " it"  (paragph 5) refer to ?

5. Write 4 sentences  about the text  and ask  the  students  if  they are  true  or false:

1.                                      3.

2.                                      4.

6. Complete  the  text:

In  Holland there  is  a …….. eity . The  buildings are  small  in  this  city.

But  there  are   lots  of ……….There's an  ………  at  the  toy  town. Its planes are  the size  of a  child's …………. Small  boats ….. on  canals  about a foot ……..Trains run  along  tiny ……….

7.Write  a summary  of  text  in  10  sentences  with your  partner. The  best  summary will be  awarded .

8. Are  there any  similarities  between two  sides of the moon .

9. Are  there  any  similarities between  two  sides  of  the moon ? Support  your  idea by  using  examples.

10. Do you  think Washoe  is a clever  monkey?  Support  your  idea by  using examples  and  reasons?

از نوع مقوله های فعال میباشد.

نتیجه گیری

بنابراین میتوان نتیجه گرفت محتوای کتابهای درسی دبیرستان ، دانش آموز را با فعالیت های علمی وبطور کلی با یادگیری وآموزش درگیر نمیکند ویادگیری فعال را ارائه نمی دهند. وبنابراین تغییرات اساسی درمحتوای کتابها ضروری واجتناب ناپذیرمی باشد.

منابع:

Fry, E., 'Fry's  readability  graph: clarifications, validity  and  extension to level  17' , Journal of Reading, vol 21, School  of Education, Open University.

2. Gililand, J.,  Readability (University  of London Press, 1972)

3. Penny Ur, 1995, Acourse in Language  Teaching, Cambridge University Press.

4- جزوه کمک آموزشی تحلیل محتوی جهت آشنایی معلمان با فرایند تولید کتاب های درسی مدرس. دکتر مهدی چوبینه 1384 (ترجمه